07. Izrael: Jerozolima - Cardo

Jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc w Dzielnicy Żydowskiej Starego Miasta jest Cardo, czyli pozostałości głównej ulicy z czasów rzymskich. Jak wiadomo mianem „Cardo” (albo „Cardo Maximus”) określano główną, najbardziej reprezentacyjną ulicę przecinającą miasto lub obóz rzymski z północy na południe. Drugą główną ulicą, biegnącą ze wschodu na zachód, była tzw. „Decumanus”. Obie te ulice wyznaczały niejako szkielet miasta i decydowały o przebiegu mniejszych ulic w ich otoczeniu. Na przecięciu „Cardo” i „Decumanus” zlokalizowane było zazwyczaj Forum, czyli najczęściej prostokątny plac (rynek) wokół którego znajdowały się główne budynki publiczne i na którym odbywały się zgromadzenia publiczne, sądy a także odbywał się codzienny handel.
Nic dziwnego, że Cardo powstało także w centrum Jerozolimy w czasach rzymskiego panowania. Cardo jerozolimskie zostało zbudowane przez Hadriana jako główna ulica Rzymskiej Kolonii, która powstała po zniszczeniu Jerozolimy około 130 lat przed narodzeniem Chrystusa. Rzymianie zdławili wtedy żydowskie powstanie pod wodzą Szymona Bar Kohby i postanowili zbudować tutaj nowe miasto o nazwie Colonia Aelia Capitolina. Historię powstania tego nowego miasta opisuje zarówno Józef Flawiusz jak i inny rzymski historyk, Kasjusz Dion.
Struktura miasta została zaplanowana według tzw. sytemu hippodamejskiego. Był to system budowy miasta wymyślony w V wieku p.n.e przez greckiego architekta Hippodamosa z Miletu. Zakładał on budowę miasta opartą o symetryczne kwartały i ulice rozlokowane prostopadle oraz wzdłuż dwóch głównych arterii komunikacyjnych biegnących z południa na północ oraz ze wschodu na zachód. Centralnym punktem miasta była agora (forum w czasach rzymskich), ulice krzyżowały się pod kątem prostym.
Cardo jerozolimskie za czasów Hadriana było ulicą szeroką na 22.5 metra, wyłożoną gładkim kamieniem i biegnącą pierwotnie od Bramy Damasceńskiej na południe. Zostało ono przedłużone za czasów Justyniana w Vi wieku n.e wraz z rozbudową miasta i sięgało aż do nowo zbudowanej wtedy Bramy Syjońskiej. Ulica została podzielona na 3 części – dwie boczne oddzielone kolumnadami od szerokiej na 12 metrów części centralnej. Taka konstrukcja pozwalała na swobodny ruch pieszych po bokach Cardo i bezkolizyjne wykorzystywanie centralnej części ulicy do przemieszczania wózków z towarami i pojazdów konnych. Wysokie na 5.7 metra kolumnady nadawały Cardo dostojnego charakteru. 
Dla ścisłości należy powiedzieć, że położenie Jerozolimy na wzgórzach uniemożliwiało zbudowanie miasta i ulic według ściśle geometrycznego projektu. Konieczne było zbudowanie drugiego układu ulic "cardo - decumanus", nieco mniejszego, aby zmieścić cały projekt w granicach miasta. Te dwie "cardo" zbiegały się ze sobą niedaleko przy Bramie Damasceńskiej tworząc półkolisty placyk z kolumnową zabudową - dlatego Brama Damasceńska zwana jest także Brama Kolumny (Bab el-Amud). Zmodyfikowano także przebieg ulic w otoczeniu obu "Cardo". Zachodnia cardo to dzisiaj Suq Khan ez-Zeit,  decumanus w południowej części miasta to dzisiejsza Suq el-Bazaar. Wschodnia cardo to droga Al-wad, a decumanus na północy to dzisiejsza Via Dolorosa.
Dobre wyobrażenie jak wyglądało Cardo daje duży fresk na ścianie, który można podziwiać w centralnej części Dzielnicy Żydowskiej.

Jak wiadomo, jedną z najstarszych i najbardziej znanych map przedstawiających Ziemię Świętą jest mozaika z taką mapą w jordańskim mieście Madaba, w kościele Św.Jerzego. Miałem okazję podziwiać tę mapę podczas naszej podroży po Jordanii i wizyty w Madabie (mam nadzieję opisać tę podroż w najbliższej przyszłości). Mapa w formie mozaiki przedstawia także plan miasta Jerozolimy z VI wieku n.e. Na mapie tej znakomicie widoczne jest właśnie Cardo z charakterystycznymi rzędami kolumn, biegnące przez centrum Jerozolimy. 

Dzisiaj Cardo to miejsce eleganckich sklepów, wszędzie włączona klimatyzacja, miejsce to różni się zdecydowanie od zatłoczonych uliczek dzielnicy muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Różnicę widać zwłaszcza, gdy wchodzi się w rejon Cardo od strony bazaru w dzielnicy muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Na Cardo kupić można wyszukaną biżuterię, obrazy, ubrania a także zwykłe pamiątki.
Prace archeologiczne prowadzone są do dzisiaj. Odsłonięte miejsca poszukiwań dają dobre wyobrażenie czym było Cardo i jak wyglądało w czasach panowania Rzymian w Jerozolimie. 

19 lutego 2017




Jerozolima, Cardo, ulica Cardo, rzymskie Cardo Jerozolima, Dzielnica Żydowska, Madaba, mozaika Madaba




←06. Izrael: Jerozolima - Synagoga Hurva                           08. Izrael: Jerozolima - Wzgórze Świątynne→